LEHEN ZATIA

 

 

I. AGERRALDIA

 

Mendi mendian, bi artzain-xola: Ezker eskuin, elgarri buruz-buru.

Eskuinekoan, «BEGIBELTZ» artzain zaharra bizi. Bere alaba Maialen-ekin. Eta ezkerrekoan «ILLEGORRI» –artzain zaharra hau ere– bere zakurrarekin.

Bi xola oien atzean, arrizko orma bat duzu; gereta erdian duela. Orma orren gibeletik, larre-bidea heldu. Eta urrun, mendiak ageri.

Uda duzu, eta arratsaldea. «ILLEGORRI» bere xola aintzinean jarririk, galtz-egiten ari.

 

ILLEGORRI:

            Artzaina naiz, artzaina.

            Huna emen, mendi gaina...!

            Neguko badut etxea

            Ta an zortzi aur eta andrea...

            Udan, aldiz, emen nago

            Edoieri urbilago

            Ardiekin mendietan.

            Jan ta, lo ta, gogoketan.

            Badut zakur, badut ardi

            Badut xola, gazna t'ogi.

            Osasunetik naikoa

            Bakea... ukanen nuke

            Ez ba nu ortxet... auzoa.

            Zital gaizto basurdea,

            Azeri bihotz-gabea

            Iduri zako, mendi mendian

            Dela nausi ta jabea

            Odol gaiztoko urde zikina,

            Elezuri gezurtia.

            Laguna ba du «nor naiz ni» eta

            Buruz buru beldurtia.

            Nik besoetan ez ba nu indar,

            Ez ba ninduen azkarra,

            Xola barnean ez ba nu xispa

            Ta ate ondoan zakurra

            Gauaz etorri ta utziko nindun

            Zokoan, or, ila emana.

            Beleak, gero, multxuan eldu,

            Atzeman zezaten jana.

            I or aiz? Emen natxeok.

            Ator, ez ba duk beldurra.

            Emen atzemanen gaituk

            Biok: bai ni, ta bai zakurra.

 

(Aditu izan ba lu bezelaxe, Otxo asiko da xola barnetik errotua saingaka.)

 

 

 

II. AGERRALDIA

 

Illegorri, Maialen eta Begibeltz

 

IRRINTZINA: (Urrundik) Ay, ay, ay, ay, ay, ay... I-lle-go-rrin ardi-ak Be-gi-beltz-en so-rho-e-tan...!!!

 

(Irrintzina asi ordu, Maialen bere xolatik atera eta bideraino urbildua da, ongi aditzeko.)

 

MAIALEN: (Bidetik) Aita!

BEGIBELTZ: (Xola barnetik) Ze-uzu?

MAIALEN: Zato.

BEGIBELTZ: Zer dun?

MAIALEN: Irrintzina.

BEGIBELTZ: Irrintzina?

MAIALEN: Bai! Ixo! Eginen du berriz...

BEGIBELTZ: (Xolatik ateratuz) Iakes-en irrintzinak laister aditzen tuzu zuk. Aditzen edo...

IRRINTZINA: (berriz) I-Ile-go-rrin ar-tal-de-a zu-en sorho-e-tan...

MAIALEN: Aitu-zu, aita?

BEGIBELTZ: Adi-araziko diot nik, bertze norbaiti ere. (Illegorriri urbiltzen zaio) Errak Illegorri, aditu duk irrintzina?

ILLEGORRI: Nik ez diat aditzen.

BEGIBELTZ: Ez duk aditzen? Gure urratsak aditzen-tuk ba, gauaz.

ILLEGORRI: Ardienak ez, ordia. Etzekiat nun ibilki diren.

BEGIBELTZ: Gure sorhoetan, orain ere. Ez duk irrintzina entzun?

ILLEGORRI: (Trufaka) Zuen bazkak gizenagoak bai dire. Ola errana omen diok norbaiti...

BEGIBELTZ: (Asarre) Errak Illegorri. Ez nauk egun guziz gauza bera erraiten ibilliko.

ILLEGORRI: (sutan) Ez eta ni ere gauza bera entzuten egongo.

BEGIBELTZ: Ire ardiak gure sorhoetan bai dituk...

ILLEGORRI: Eta ire beorrak nun ibilliak ituen atzo? Gure bazkalurretan.

BEGIBELTZ: Jaiki ta abiatzen ez ba aiz...

ILLEGORRI: Zer?

BEGIBELTZ: Aterako dizkiat nik laister ire ardiak gure sorhoetarik.

ILLEGORRI: Nora oa?

BEGIBELTZ: Nere lurretarat.

ILLEGORRI: Nere ardiketarat?

MAIALEN: (Bien artean bere besoak zabaldurik) Zer ari zaizte orain ere? Aita, otoi!

ILLEGORRI: Ire alabagatik ez ba litz...

BEGIBELTZ: (Bere alabari) Oa barnerat

MAIALEN: Ez. Ementxe da nere lekua. Zuen artean. Neregatik ez ba litz, gorrituak zenituzten zuek, aspaldi, emengo lurrak odolez.

            Mendi mendian artzain bi

            Bi artzain, mendi mendian

            T'ola ibilli bear zaizte

            Griña bizi ta borrokan

            Batean ardiak dire

            Bertzean, berriz, beorra...

            Egunaz erra nagusi

            Gauaz elgarren beldurra

            Beti ba-uzute aitzekiren bat

            Potoka ez bada, zakurra.

      (Arrenka) Otoi, Illegorri, joan zaite ardiketarat. Biar gure beorrak zuen larretan sartuko ba lire, nik urrunaraziko ditut andik makillaka.

ILLEGORRI: Aterako ditut neronek, zuen bearrik gabe (Begibeltz-i) Zer intzen i? Nere beldur? Ta argatik emana duk ire alaba gure artean?

BEGIBELTZ: Ago ixilik! Berotzen asia nauk-eta.

ILLEGORRI: Bego. Gero ere, ukanen diagu astia. Gaki nauk ardiketarat. Zuen bazkak ez bai lioteke gure ardieri on eginen. (Xispa artzen du bizkarrean) Bainan adizak ongi, Begibeltz urrengoan, asarratzen ba gaituk, e-tzakala ire alaba gure artean eman. Mendia gizonendako duk, ez neskentzat.

BEGIBELTZ: Zer duk? Au nerekin emen ikusita, bekaizkeria?

ILLEGORRI: Bekaizkeria? Ez nauk alaba-bearretan. Zortzi aur utziak dizkiat amakin, behere ortan. Mendian aixeago dituk gizonak bakarrik. Laneko ta... bertze zernaitako ere.

BEGIBELTZ: Zer duk. Mehatsua?

ILLEGORRI: Ar-tzak nahi bezala. Ez nauk urrun izanen (Eta badoa).

 

 

 

III. AGERRALDIA

 

Aita-Alabak

 

BEGIBELTZ: Azeri zitala! Ez dituk galtzadun guziak gizon.

MAIALEN: Zer du, egun ere?

BEGIBELTZ: Bekaizkeria! Gure usaina artu ordu, bekaizkeria nausitzen. Gizon zirtzil orri.

MAIALEN: Gu ere... ez bai gera aingeru sortuak!

BEGIBELTZ: Beharrik. Aingeruak begoz Zeruko. Mendiko, obe ditun gizonak.

MAIALEN: Gizonak? Zertako ekartzen nauzu ba ni, alaba bakarra, mendirat? Lau seme etxean utzita.

BEGIBELTZ: Zertako? (ukitua bezela): Ez dakit nik. Amek izaten dute... alako zer berezi bat sementzat. Aitari aldiz... utzi alaba bere alboan (artzen du bizkarrean xispa).

MAIALEN: (Izitua) Nora zoaz, aita?

BEGIBELTZ: Gure mugak zaintzerat.

MAIALEN: Zaude emen. Berak bilduko ditu, bere ardiak.

BEGIBELTZ: Laisterrago eginen baitu lana, ni ba nau ondoan.

MAIALEN: Otoi, aita, beldur naiz.

BEGIBELTZ: Beldur? Zeri beldur? Orri beldur? (badoa).

 

 

 

IV. AGERRALDIA

 

Maialen bakarrik

 

MAIALEN (erran-kantuz):

            Nun da mendiko bakea?

            Nun dut ama, nun etxea?

            Mendi mendian artzain bi

            Begibeltz eta Illegorri

            Bi xola ta bakargoa!

            Erra nausi, gorrotoa.

            Etzekiat, Illegorri,

            Gizon aizen edo otsoa.

 

(Illegorri-n zakurra asiko da, xola barnetik, Maialen-i saingaka)

 

MAIALEN: (Zakurrari) Ari adi, ari adi leher egin arte. Ekarriko diat nik laguna. (Bere zolan sartu, ta badakar besoetan ardi-zakurkume bat) Au aunditzean, ikusiko duk. Ibili bearko aiz dantzan. I ta, ire ardiak eta, ire jabea. Nik zorroztuko bai diozkat uni ortzak. (Bere zakurrari, gero): Zer duk, ezin egon? Kukusuak nausitu? (Yartzen da): Janen aute i, kukusuek. Una batto emen, buztan azpian. Atzeman diat. Leher adi, ustela. (Eztiki gero): Errak Tturko gaixoa, nun duk ik naiago. Udan emen, leku basa untan; edo neguz, etxeko supazterrean. Ik etxean utzia duk ama, eta nik ere bai. Ago geldi erroa! Kukusu izigarri bat ba duk orai ere beharri ondoan...

 

(Urrundik eldu, aditu bitez ezkilak. Maialen, heieri so):

 

      To, Fraideak!... laneko iluntzea? Aita Xabier, ezkila jotzen...! Aita Xabier!... (Gelditzen da gogoketan. Gero berriz) Ori! Kukusua nere belaunetarat... Ago geldi, Turko! Urde zikina. Bear diat atzeman... Emen duk... Ago geldi...

 

(Kanpoan, adituko dire bi tiro. Maialen, golpez jaiki ta arritua) (erran-kantuz):

 

            Nor da hila? Nor iltzale?...

            Beldur naiz joateko galde

            Hiltzale-alaba ote naiz

            Edo naiz aitarik gabe

 

(Biderat urbildu eta andik):

 

MAIALEN: Aita!... Aita!...

IAKES: (Barrendik) Maialen! Beazu...!

MAIALEN: Ze-uzu?... Ez dut begiratu nahi...

IAKES: Beazu... Erbia

 

 

 

V. AGERRALDIA

 

Maialen eta Iakes

 

IAKES: (erbia eskuan) Ukizu Maialen, bero-beroa da.

MAIALEN: Odolak ez dit atsegin egiten.

IAKES: Ukizu, neska.

MAIALEN: Ezetz.

IAKES: Ze-uzu? Ilargiaren beherapenak ez on-egiten?

MAIALEN: Zure irrintzina entzun geroztik, ez da emen bakerik.

IAKES: Ze bear nuen? Ixildu?

MAIALEN: Aita ta Illegorri mendiratuak dire biak, elgarren ondotik, xispa bizkarrean zutela.

IAKES: Zaharren espantuak. Igorri-tzazu edoi beltz oiek burutik. Eta adi zazu ongi, aur basa: Zuen aitakin izana naiz atzo. Erran nion: dembora aintzina doala ta, ni ere mendian bakarrik eta... bearko dugula guk ere zerbeit pentsatu. Bakizu zer iardetsi zidan? Seme bat bezelaxe artuko ninduela. Ta gure gogoa hola ba da... lenbailen egiteko.

MAIALEN: Lenbailen?

IAKES: Ze ba.

MAIALEN: Aurrak izaki oino ta... zu, berriz, lehen bezin latza ta zakarra.

IAKES: Ze-ai-ze? Gibelka? Erran garbi! Ez ninduzun lehendik ezautzen? Ze-ai-ze. Itza jan nahiz? Mintza.

MAIALEN: Bearturik ez. Galde bear ba duzu, galde. Ez bortxa.

IAKES: Itza emana dautazu, aspaldi.

MAIALEN: Ez noizko.

IAKES: Noizpaiteko. Ta jakizu ongi: Iakes-ek etzaituela sekulan bertze nioren besoetan utziko. Ta artaratuko ba nindukete, ez nindakela, ni ere, eskuak zarpan geldituko.

MAIALEN: Ari, ari, zu ere, ni iziarazten. Ezker-eskuineko bi otso oiek ez bai naute naiko izitua. Maiteko ba ninduzuke, mendian zoin bakarrik bizi naizen ikusirik, goxatu ninduzuke eginen. Ez beldurtu.

IAKES: (Eztiki) Odola bai zaut nausitzen. Maialen...

MAIALEN: Ze-uzu?

IAKES: Etzaitut, egundaino, sekulan ukitu...

MAIALEN: Ez ta eginen ere.

IAKES: Baina gure artaldeko ardi ederrenari, Maialen diot izena emana. Eta gauaz, ene xola barnean sartzen dut. Maialen! diot oyu eginen, zato urbilago... urbilago! Ta ola, hua fedekatzen, joaten zaizkit gauak.

MAIALEN: Kontu! zure erbi orren odolari. Gorrituko-izkidazu zankoak.

IAKES: Bart arratsean ere, ortxe nintzen...

MAIALEN: Nun?

IAKES: Zure xola ondoan.

MAIALEN: Noiz?

IAKES: Gauerdi punttan.

MAIALEN: Bazen ilargirik?

IAKES: Biotzean ekarki nuena. Ortxet iragan nuen, egonean egon, gau guzia. Ortxet, xola onddo-onddo-onddoan...

MAIALEN: Ze behar zenuen?

IAKES: Aditu.

MAIALEN: Gauaz? Zer aditu?

IAKES: Zure hatsa.

MAIALEN: Nere hatsa?

IAKES: Zure hatsa bai, zure hatsa (Urbiltzen zaio): Arek eztitzen baitu nere gosea, Maialen.

MAIALEN: Zaude ixilik Iakes, izitzen nauzu.

IAKES: Izitzen? Goseak izitzen nau ni. Ez aseak.

 

 

 

VI. AGERRALDIA

 

Maialen, Iakes eta Illegorri

 

ILLEGORRI: Gabon.

IAKES: (Ilhunki) Bai zuri ere.

ILLEGORRI: Zer duk? Erbia?

IAKES: Ola iduri.

ILLEGORRI: Aixe iltzen-tuxte batzuek, bertzen zakurrek altxatutako iziak.

IAKES: Ez dut nik, erbi iltzeko, zure zakurren bearrik.

ILLEGORRI: E-tzekiat ba.

IAKES: Ez dakienak obe luke ixilik egon.

ILLEGORRI: Batxe gizona, batxe... I bezelako gizon gazte ederra, ez likek ola kexatu bear. Irrintzina ere hola duk ik eder, luze, azkarra. Aspaldiko errana duk: salatarien irrin tzina baino azkarragorik ez omen.

IAKES: Ze ibilki-ze zu emen. Borroka billa? Zure adinak atxikitzen nau geldi. Ez nere barneak.

ILLEGORRI: (trufaka) Pulliki gizona, pulliki... I bezelako muttiko pullit bati, e-litzaioke odola ola nagusitu bear.

IAKES: (sutan) Joan zaite xola barnerat, Maialen.

MAIALEN: Ez. Ez naiz joanen. Erroak bai zaizte zuek gizonok, erroak.

IAKES: (berriz) Joan zaite xola barnerat, Maialen!

MAIALEN: Bai, berdin, joanen naiz. Aski duzute elgar xeatze.

IAKES: (Sutan) Ogeitamar urtez gazteago baldin ba zinduke...

ILLEGORRI: (Irriz) To, e-nindake, i bezala, neska baten aintzinean belauniko egonen. (Sartzen da bere xolan)

MAIALEN: (Xolatik atera'a) Utzazu bere gisa, Iakes, adineko gizona baita.

IAKES: (Sutan) Beharko utzi. Ezpainaiz ni atso zaharrekin borrokan ibiltzeko sortua. Orren zakurrak altxatu nere erbia?

MAIALEN: Bakizu nori behar zenioken eman, erbi ori? Asma-zu.

IAKES: Nori?

MAIALEN: (Eztiki) Zure lagunik oberenari.

IAKES: Aita Xabier-i? Gogotik. Bainan... ez dit artuko.

MAIALEN: Zergatik?

IAKES: Ez baitu aragirik iaten. Naikoa du arek, bere otoitz eta ametsekin.

MAIALEN: Aita Xabier... Noiztik duzu lagun?

IAKES: Aur denboratik. Biak artzain ginen. Hua goxoa izaki ta ni zakarra. Argati, nik uste, beti elgarretarat biltzen.

MAIALEN: Oin goxoa da, beaz?

IAKES: Goxoa? Ez da, mundu zabalean, bertze holako gizonik. Arek daki, arek, barnetik maitatzen.

MAIALEN: Maitatzen?

IAKES: Arek? Ez da, hua bezelako anairik.

MAIALEN: Eta maitatzen ikasia ba zen ola, zertako sartu zen fraide?

IAKES: Zertako?... Nolakoa zen ikusi ta, gure Jainkoak beretako bildu, nik uste. Guk ere ez-paititugu, onddo txarrenak berezten. (Urrunerat begira): To! Etxeak behar eta bideak ekarri. Orra nun eldu den, aldapa goitik, anai Mattinekin. Galdetuko diogu oraintxe: amodiorako sortua izaki ta, zergati bilakatu zuen bere burua fraide.

MAIALEN: (Ikaratua): Ez, ez; ez galde, ez galde.

IAKES: Ze-uzu?

MAIALEN: Ez galde Iakes, otoi, ez galde.

IAKES: Ze-uzu, gorri-gorri eginda?

MAIALEN: Deus ez... Menditarra izaki neu ere-ta... aixe ahalkatzen (sartzen da bere xolan)

IAKES: Etzaitela gorde Maialen, zaude emen!

      (Gero, bakarrik):

            Aur bitxiagorik munduan ote den...

            Batzutan mendiko basurdea iduri

            Ta bertzetan, berriz, ardi goxo xuri

            Ez nuke jakinen, besoetan ba nu,

            Bear nuen ito... edo muxukatu.

 

 

 

VII. AGERRALDIA

 

Iakes, Anai Mattin, Aita Xabier eta Illegorri.

Bi Fraideak, astapenean, barneti mintzatuko. Ageri gabe.

 

ANAI MATTIN:

            Amatxo maitia! Akabo Aldapa!!

            Biotza dut jautsi ta zalapartaka...

            Kasu, Aita Xabier ortxet, erroitz ortan...

            Emazu zangoa hemen, arri huntan.

AITA XABIER:

            Ez kexa, anai Mattin. Fraile egin baino lehen

            Artzaina ninduzun. Menditarra nintzen.

IAKES (sumatu bai ditu):

            Gordeko naiz emen, oiek eldu arte. (Gordetzen da)

            Golpez ageriko, ta ikusiko naute.

            Anai Mattin zaharrak! maite du erbia!

            Pozik artuko du biarko afaria.

 

(Bi fraideak ageri bitez)

 

ANAI MATTIN (Leher egina):

            Eldu gaituk noizpait... Au duk au aldapa

            Izerditan nago. Nator arrastaka...

            Norbaiten errana: «Gora zu, hiria!

            Ta otsoendako dagola mendia»

            Zahartzeak ere, ezpaitu gauz onik.

      (A. Xabier-i begira):

            Zer duzu zuk ola, hoin ilun ta ixilik?

            Orain ere zerbeit izaki!

            Mutikoa! bizi adi deskantsuan!

      (aren beharrirat):

            Bizkar artaraino bear naiz urbildu

            Ta onddo batzuek, afaltzeko, bildu,

            Arantzazu-ko Ama berezi emanik

            Ezpaita... onddoa baino gauza oberik

            Zu gelditu zaitez emen, artzainekin.

AITA XABIER: Jarraituko zaitut obe, Anai Mattin...

ANAI MATTIN: Zertako? Onddoak bilduko ditut nik. Izitzen al zare mendian bakarrik?

AITA XABIER: Bakarrik ba nego, ez nindake beldur.

IAKES: (gorde-lekutik) Laguna zait mintzo? Iduri zaut gezur.

ANAI MATTIN: Banoa. Yainkoak dagizula lagun.

AITA XABIER: (Debrua ibilki zaut inguruan, egun.)

IAKES: (Debrua inguruan, Aita Xabier-i? Nere laguna dut ola mintzo ari?)

ILLEGORRI: (Xolatik ateratuz) Fraideak izaki? Eleketan segur. Adi Anai Mattin... Aita Xabier agur.

ANAI MATTIN: Zuri ere artzain.

AITA XABIER: Agur Illegorri.

ILLEGORRI: Mundu zabal ortan, ba da zerbait berri?

ANAI MATTIN: Erraiten dutenez, gerla urbil dago... Ez naiz beldur. Barnez bakean bai nago.

ILLEGORRI: Gerla? Azkenean aterako dute. Ta gure semeak eremanen-tuzte. Zertako ez bear munduan bakea?

ANAI MATTIN:

Egia zuk duzu artzain, baina beha...

            Auzoa auzoakin bizi ba da gerlan

            Mundua etzaizu biziko bakean.

ILLEGORRI:

Auzoakin? Gaitz da bakean bizitzen.

ANAI MATTIN:

Artako munduan da gerla nausitzen.

ILLEGORRI:

Beorrak izaki edo artaldea...

            Mugak or bai dire, ak abo bakea.

ANAI MATTIN:

Ardiekin-edo, naiz soldaduekin...

            Errege ta artzainek... Gerla maite berdin

IAKES (gorde lekutik).–

            (Adizak basurde, ta ar-tzak iretako).

ILLEGORRI: (Illun)

            Gaur igande al da, predikuetako?

ANAI MATTIN:

Ez legoke bear, egizko fraidea

            Egia erraiteko... iganderi beha.

 

(Anai Mattin badoa)

 

 

 

VIII. AGERRALDIA

 

Aita Xabier eta Iakes. Gero Maialen ageriko.

 

IAKES: (Gorde-lekutik aterata) Ezautzen nauk?

AITA XABIER: Iakes! Nun intzen gordeta?

IAKES: Obendun nauk. Argati naiz gorde.

AITA XABIER: (irriz) Obendun? Nor duk il?

IAKES: Una! (erbia erakusten dio) Barka nazak. Artako aiz fraide.

AITA XABIER: Biotzgabea! Beingoz... barkatzen aut.

IAKES: Penitentzia?

AITA XABIER: Besarkada haundi bat. Ator!

IAKES: Ba orixe. Gogotik (Besarkatzen dute elgar)

AITA XABIER: Nun bizi aiz i, ezkergaitza?

IAKES: Ta i, nun gorde aiz aspaldi huntan, aur zikoitza?

AITA XABIER: Banuen ba egun, ire bearra.

IAKES: Zer duk?

AITA XABIER: (begiak lurrean) Illuna... Illuna ta, ez dakit nik, sekulan baino ire-bear aundiagoa.

IAKES: Illuna? Txikitatik ola bizi aiz i: batean illun, bertzean alai, egun azkar, biar eri, beti kexu. Obe lukek ni bezin zakarra ta sonua ba intza. Errak lasai. Zer duk?

AITA XABIER: Beldur nauk, Iakes.

IAKES: Xoratu aiz mutikoa? Nori ago beldur?

AITA XABIER: Ene buruari nauk beldur?

IAKES: Ire buruari beldur? Ua duk-eta, ire lagunik oberena: ire burua.

AITA XABIER: Nere lagunik oberena, i aiz.

IAKES: Ola ba duk, errak! Eldu den igandean, ba duk asti?

AITA XABIER: Zertako?

IAKES: Pillotan lotzeko biak, gure aur-denboran bezala.

AITA XABIER: Ator gozaitarat! Ariko gaituk gero.

IAKES: (Erbia erakutsiz) Una emen, gozari-ordaina! Eramak!

AITA XABIER: Emanen diok ik, obe, Aita Nagusiari.

IAKES: Ze ba? Erbi hilari ere beldur? Agur, xoroa! Gaki nauk, ardien biltzerat! Igandean atera bearko-tuk izerdi onak! Ago azkarrean! (Badoa)

AITA XABIER: (Oyu) Iakes!

IAKES: (itzulita) Zer duk?

AITA XABIER: (Begiak lurrean) Deusik ez... Joan adi.

IAKES: Baina zer duk mutikoa? Piztu adi! (bat batean) Ago, atzemanen diat nik laguna (oyuka). Maialen! Maialen

AITA XABIER: Ago ixilik Iakes! otoi! ago ixilik!

IAKES: Zer duk, orain ere?

AITA XABIER: (lotsaz) Deusik ez... Maialen bere lanetan duk... etzakala makurtu nigatik... joan adi! (Maialen ageriko da xolako atean)

IAKES: Maialen, una emen aita Xabier; zuk ongi ezagutzen duzuna. Alegerazizu. Ekarri-iozu ardi-esne ta gazna. Ez ahantzi Maialen –ez ahantzi gero!– nere munduko lagunik oberena... hau dela! Nun dizkiat ene zakurrak? (lotzen da zakurreri deika) Emen zaizte? Goazen! Erran bezala, beaz? Agur gazteak! (Eta badoa. Maialen sartzen da bere xolan)

 

 

 

IX. AGERRALDIA

 

Aita Xabier eta Maialen

 

AITA XABIER (bakarrik):

            Nausitzen delarik mendian egoa

            Aizeak ibilki airean ostoa,

            Aizearen mutil, aizea dut jabe

            Arek ibilki nau, neronek nai gabe.

            Aize-egoarekin eldu den usoa

            Egarritu baita, uretarat doa.

            Nork erranen dio uso gaixoari

            «Oa, edan gabe, Uso! Urrun adi!»

            .............................................

            Barka, Jauna, barka! Egoa dut nausi

            Arek ibilki nau. Arek nau nahasi.

            Bi lagun bai ditut: Xabier eta Zu.

            Biendako leial ninduzun ta nauzu!...

 

(Maialen ageriko da, Kaikoa eskuan)

 

MAIALEN: (basati) Ardi-esnea bear?

AITA XABIER: Kaikua bete? Itoko nauzu, aurra!

MAIALEN: Edazu! Bada geio. Ardi-gaznarik nahi?

AITA XABIER: Milesker. Ez naiz gose.

MAIALEN: Mamia ere badugu, erre-usainakin egina. Janen duzu?

AITA XABIER: (eztiki) Ez dut bearrik...

MAIALEN: Pikuak bilduko dizkitzut arbolatik?

AITA XABIER: Etxeko guziak emanen dauzkidazu zuk.

MAIALEN: Eta zuk ez artu. Zer zaitue? Mendiko jan-edariak izitzen?

AITA XABIER: Menditarra nauzu ni ere. Aurra nintzelarik, mendi hauetan ibilla. Zazpi urtekin fraidetu. Ta geroztik ere, ortxet mendian bizi.

MAIALEN: Aita Xabier... Zu zinen, egun, ezkila-jotzen.

AITA XABIER: Ze ba? Ezautzen dituzu fraideen joerak?

MAIALEN: Ardiak eta behorrak ere, hola ezautzen ditut nik. Beren joale-soinutik. (Fraidearen ondoan jarrita) Ezkilak jotzen dituzunean, nori egiten diozu dei?

AITA XABIER: Mendiko artzain deneri.

MAIALEN: Neri ere bai?

AITA XABIER: Yainkoaren deia, zuri doakizu xuxen, xuxen.

MAIALEN: Zure eskutik eldu zait?

AITA XABIER: (nahasia) Aurra... joan zaite zure lanetarat Illuna ere ez bai da urrun.

MAIALEN: Ez nauzu nahi zure ondoan? Ardiak deisteko badut asti. Xolako lanak eginak ditut. (Gelditzen da gogoketan) Aita Xabier... Eldu den igandean, Meza Nagusian, bear duzu kantatu? Bozkariozko eder ua dut maite. Besta-Berri'ko hura. Emazu!

AITA XABIER (Besta-Berriko Aleluia-airearekin):

            Kantari, kantuz nauzu

            Kantuz naiz alegera

MAIALEN:

            Kantari, Kantazu ba

            Kantuz naiz zuri beha.

AITA XABIER:

            Yainkoak badaki mutil nauela!

MAIALEN:

            Bozkarioak artua nau

            Egun, mendian nagoela.

 

(Maialen dantzan ari zelarik, Mari-Gaizto agertu da, doi-doia. Maialen eta fraideak ez dute ikusi. Dantzan bukatzean, Maialen jarri da berriz lurrean, fraideari urbil)

 

MARI-GAIZTO: (bere baitan) Atzeman ditut, uste gabean. Ene gaitz-erran goseak ba du bazka. Orain, ene mihia, zorroztu adi eta mogi. (Au erranda, gordeko da berriz)

AITA XABIER: (arrunt nahasia) Bazen norbeit?

MAIALEN: Nun?

AITA XABIER: Ez urrun, nik uste. (Maialen ateratuko da begiratzerat)

MAIALEN: Bazen bai norbeit. Anai Mattin eldu, onddo-soka izigarria zintzilik.

ANAI MATTIN:

            Kantuz zinatela? Obe hola, obe.

            Bizitzari, kantak ematen Kolore.

            Ni? Zeruan nauzu kantuz zaiztelarik:

            Infernuan, aurrak, ez bai da kantorik.

            Orain... lauda-zagun Zeruko Yainkoa

            Eman digulakotz lurrean... onddoa!

            Ta goazen. Pasa gabon.

MAIALEN:

            Agur Anai Mattin.

            Gabon, Alta Xabier. Biar arte?

ANAI MATTIN: (onddoeri begiratu bat eginda): Berdin... (Fraideak badoaz)

 

 

 

X. AGERRALDIA

 

Maialen, Illegorri eta Mari-Gaizto

 

(Maialen, bozkarioak arturik, lotzen da berriz dantzan):

            Kantari, dantzan nauzu

            Dantzan naiz alegera

            Dantzari, Kantuz nauzu...

 

(Kanpoan, suma bitez beorrak galopoka. Heien joaile-soinu, arrabots eta irrintzinak aditurik):

 

MAIALEN: (arritua) Beorrak! Gure beorrak iges egin! Illegorri-k illen gaitu, illen!

      (Erran-Kantuz)

            Illegorri'k ikustean

            Gure beorrak mendian

            Errotuko da, ta illen gaitu

            Bere asarre-aldian!

 

(Kanporat ateratu ta beren zakurrari oyuka)

 

      Moro! Moro! Atxiki-itzak! Atxiki-itzak! Ekarri-itzak barnera beor oiek!

 

(Kanpoan aditu bitez beti – batean urrunsko, bertzean urbilago – beorren arrabots eta zakurren saingak)

 

MAIALEN: Aita! Aita! (Irrintzina igorriz) Gu-re be-o-rrak Ille-go-rrin so-rho-e-tan!!! (Eta xolan sarturik, aterako da makila eskuan. Bere aintzinean, Illegorri ikusten du)

ILLEGORRI: (Sutan): Zuk ideki langa?

MAIALEN: Nik?

ILLEGORRI: Beorrak kanpoan dire. Bearko-tuzu bildu.

MAIALEN: Artako nuen makila eskuan. Baina, illun baita...

ILLEGORRI: Zuen barneak dire beltzak. Ez gaua.

MAIALEN: Ez ditugu guk libro eman. Espekatu egin dire.

ILLEGORRI: Nondik espekatu? Langa etxia zen, astian. Ze ari zaizte? Ni erro-arazi nahiz? Xeatuko dizkidate sorhoak, beren zangoen azpian. Bainan ez bai naiz ni ere geldirik egonen.

MAIALEN: Makila eskuan dut. Banoa (kanpotik) Moro! Atxiki itzak! Atxiki itzak! Bildu itzak una! Huna!!! Barnera bildu-itzak!!! (Badoa, gau illunean, beorketarat. Eta Illegorri, gaua-bera baino illunago, bere xolan sartzen)

MARI-GAIZTO: (Doi-doia ageriz. Bere baitan) Mendian dituk, Illegorri, Begibeltz ire auzoaren, ire etsaiaren beorrak. Nik ideki diotet langa. Neronek, Mari-Gaizto'k! Zuen arteko herra ta gorrotu-sua sekulan ez dadin hil. Nik piztu ta bizi arazten ditut, Eskualerri-an, auzoen arteko ezin-ikusi eta gorrotoak. Neronek, Mari-Gaizto'k! Batean langak idekiz... bertzean muga-arriak mogituz...

MAIALEN: Nora oa behorra? Moro! Ekarri itzak! Ekarri itzak barnerat!

MARI-GAIZTO: Nik piztu arazi ditut, menderik mende, eskualdunen arteko gerla ta odolaldiak ere, Nik, emengo bazterrak gorritu. Neronek, Mari-Gaizto'k! Ola, uskeri batez... Mendi hauetako alaba bai naiz neroni ere. Ta nere haurrideak ongi ezautzen.

MAIALEN: Hortik, Moro, hortik! Atxikiok! Ator ene gibeletik. Goazen! (Arrabotsa adituko da. Ta aren ondotik) Ay Ama! Amildu naiz... Aita! Aita!...

MARI-GAIZTO: Ixo. Amildu da... Beharrik. Sua piztu dugu. Betor orain egurra. Egurra su horri. («Dantza» soinuak eraginda, lotzen da Mari-Gaizto dantzan. Eta gero gaki.)

 

 

 

XI. AGERRALDIA

 

Begibeltz eta Illegorri.

 

(Begibeltz-ek, bere alaba Maialen besoetan ekarki)

 

BEGIBELTZ: Maialen! Ez nauzu ezagutzen? Aita ez duzu ezagutzen? (Illegorri-ren xola aintzinetik iragaitean) I aiz i, nere alabaren iltzailea!

MAIALEN: Aita! Nun naiz?

BEGIBELTZ: Aitaren besoetan, aurra.

MAIALEN: Beorrak! Beorrak nun dire? (Aitak sartzen du bere alaba xola barnean)

MAIALEN: (Xola barnetik) Behorrak! Behorrak laisterka! Illegorrik illen gaitu! Aita Xabier... atzeman itzazu behor oiek. Aita Xabier!...

 

(Begibeltz, Xolako ate-aintzinean, lotuko da erran-Kantuz, mendian beorren arrabotsak aditzen dituela)

 

BEGIBELTZ:

            Mendi mendian bakarrik

            Alaba eri delarik

            Ez diot ekartzen ahal

            Ez miriku ez apezik.

            Au mendiko bakargoa!

            Etsaia bai dut auzoa

            Zer erranen du, gauaren gauaz,

            Laguntza-eskean ba noa?

      (Illegorri-ren xolari begira): Ez. Ez nauk joanen. Ez nauk eskean joanen. Eskean iregana joatea baino, naiago diat alaba galdu... Ez. Ez diat alaba galduko. Ez diat alaba, zakurra be zala, mendian iltzen utziko. (Ixil-ixilik, bere bartan) «Illegorri, otoi, joan adi apez eta midikuketarat. Alaba ez diat usten ahal ola, mendian iltzen bakarrik. Illegorri, joan adi. I etzaiz gaiztoa...» Ez. Ez nauk iregana eskean urbilduko. Ez nauk ire oinetarat ekarriko.

MAIALEN: (barnetik) Nor ideki du langa ori? Beorrak! Sar zaizte, beorrak! Illegorri-k illen gaitu!

BEGIBELTZ: Bai... joanen nauk. Joanen nauk... (Illegorri-n atean jotzen du; eta aren zakurra, erroturik, saingaka lotzen)

ILLEGORRI: (barnetik) Ago ixilik zakurra! Nor da atean?

BEGIBELTZ: Ni nauk, Begibeltz, eskean eldu.

ILLEGORRI: Begibeltz eskean? Ez litake Begibeltz. Ze bear duk?

BEGIBELTZ: Ideki zak atea.

ILLEGORRI: (atea idekiz) Emen nauk. Ze bear duk. Ez nauk beldur.

BEGIBELTZ: (ezti-eztia) Alaba diat mendian eroria. Ezagutzarik ez du. Azkenetan diat.

ILLEGORRI: Gezurra. Gezur zikina. Alaba duk, orain ere, ezpainetan? Mintzo adi gizonak bezala. Etzakala gure artean alabarik eman.

BEGIBELTZ: Behorketarat joana zen gauaz...

ILLEGORRI: Zuek laxatuiako behorrak!

BEGIBELTZ: Ez ditugu guk laxatu...

ILLEGORRI: Eta orain ze bear? Ene burua

BEGIBELTZ: Ire laguntza.

ILLEGORRI: Behorketan ibiltzeko? Oa emendik, atso zahar gezurtia!...

BEGIBELTZ: Ez ire burua ito arte (Lotzen dire borrokan, gauaz, urrundik behorren arrabots eta irrintziak aditzen direla. Begibeltz-ek joko Illegorri xispakin buruan. Ua lurrerat erortzen).

BEGIBELTZ: Ago! Ago ortxet! Ito adi! Hil adi! Leher adi! Berdin nauk... Ez! Ez adi ito... Ez adi hil! Iltzale nauk! Iltzale aiz, Begibeltz! (Lotzen da negarrez) Illegorri! Ez diat, bizitzerik merezi. Ez-eta bear. Ez-eta nahi... Bai! Bizi nahi diat. Alaba behar diat bizi arazi. (Xolako atetik, eztiki) Ago Maialen! Eldu naiz kusian. Ago hol-hola, gaixoa. Berala heldu naiz (Badoa)

ILLEGORRI: (Burua altxatuz) Ez nauk il ba!

MAIALEN: Behorrak! Behorrak eldu! Geldi behorrak! Illegorri-k illen gaitu

ILLEGORRI: Etzen gezurra?... Egia zen?... Amildua zen?...

MAIALEN: (Goxoki) Hola behorrak, ola! Eldu zaizte, eldu, nere eskutarat eztiki. Aita Xabier-ek zaituzte bildu. Aita Xabier...

ILLEGORRI: Urbiltzen ba naiz, ikusten ba nau, izituko da. Obe nuke, arrastaka, nere xolan sartu... (Abiatzen da) (Mari-Gaizto ageriko da gero. Eta dantzan ari delarik, oialak etxiko)

 

Lehen zatiak amaia